PER UNDAS ADVERSAS? Geheime diensten in de maalstroom van politiek en beleid - Oratie Paul Abels
Oratie uitgesproken door prof.dr. Paul H.A.M Abels bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar op het gebied van Governance of Intelligence and Security Studies aan de Universiteit Leiden op vrijdag 16 februari 2018.
Graag neem ik u mee terug naar het jaar 2001. Ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken werden in dat jaar door hun hoogste baas, de secretaris-generaal, verplicht deel te nemen aan bijeenkomsten ter vergroting van hun politieke sensitiviteit. De ambtelijke leiding was namelijk van mening dat de minister te vaak in politieke moeilijkheden werd gebracht doordat ambtenaren hem onvoldoende waarschuwden voor politieke valkuilen. Voor het leiden van de sessies werd Tom Pauka ingehuurd, een organisatieadviseur en voormalig ‘spindoctor’ van Joop den Uyl; iemand van wie verwacht mocht worden dat hij in staat zou zijn ambtenaren te leren meer rekening te houden met de positie van hun minister. Alle onderdelen van het ministerie kwamen daarbij in afzonderlijke sessies aan bod, zo ook de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). Ik mocht, als medewerker van een afdeling Beleid en Expertise bij die dienst, ook aanschuiven.
Het verloop van deze Pauka-sessie staat mij nog helder voor de geest. En met name de allengs toenemende wanhoop van de gespreksleider. Waar het hem bij de andere groepen weinig moeite kostte de deelnemers te laten denken vanuit het belang van hun minister, kwam hij er bij de BVD’ers maar niet doorheen. Zij hielden pokhout vast aan de stelling dat niet de minister bepaalde wat zij moesten doen, maar de wet. De wet verplichtte de dienst immers dat hij informatie moest verzamelen over personen en organisaties die een bedreiging vormden voor de democratische rechtsorde, de staatsveiligheid of andere gewichtige belangen van de staat. En de BVD was gehouden dat te allen tijde te doen - vonden de aanwezigen - ook als het de minister politiek even niet goed uitkwam of als hij bepaalde informatie liever niet of met een andere conclusie zou willen horen. Een intelligence led-benadering dus, zoals dat genoemd wordt in vakjargon.